Theoretische onderbouwing

In Stella Matutina is er in het eerste jaar een uur voorzien om de leerlingen extra te doen lezen. Dit is telkens één keer in de twee weken. Ze laten hier de leerlingen op een effectieve manier kennismaken met verschillende tekstsoorten en verschillende manieren van lezen. In het tweede jaar valt dit uur weg. Daarbij is gebleken dat het leesniveau terug is gedaald in vergelijking met het einde van het eerste jaar.

Aan ons werd gevraagd om handvaten te bieden om de leesvaardigheid van de leerlingen op peil te houden. Daarvoor gingen we eerst op onderzoek uit.

Het dalend leesniveau?

Niet enkel in Stella Matutina daalt de leesvaardigheid van jongeren sterk. Dat blijkt uit verschillende onderzoeken. Jongeren zijn minder geneigd om een boek vast te nemen voor hun plezier en zijn minder gemotiveerd als ze een tekst moeten lezen. Ze lezen in het algemeen veel minder graag dan vroeger.

Doordat de jongeren een stuk minder lezen, zullen ze ook niet even goed meer kunnen lezen. Ze kunnen niet zo snel lezen, begrijpen teksten niet goed, begrijpen moeilijkere woorden niet. Daardoor begrijpen ze de tekst niet. De algemene woordenschat van jongeren is daarnaast ook een stuk kleiner dan een aantal jaar geleden, wat maakt dat ze in de teksten die ze moeten lezen een groot aantal woorden zullen moeten opzoeken om de betekenis ervan te weten te komen. Dat alles zorgt ervoor dat jongeren een stuk minder (goed) kunnen lezen dan voordien.

Het is een vicieuze cirkel. Wanneer jongeren niet veel lezen, zullen ze het niet zo goed kunnen, wat hun motivatie om een volgende keer iets te lezen negatief zal beïnvloeden. Doordat ze niet veel lezen, missen ze ook de kans om hun woordenschat uit te breiden. Mocht hun woordenschat uitgebreider zijn, dan zouden ze teksten ook een stuk beter begrijpen.

Bij een onderzoek naar het leesgedrag van jongeren konden ze aangeven hoeveel tijd ze per dag besteden aan het lezen voor hun plezier. (Dood et al., 2020)

In 2018 gaf ongeveer de helft van de leerlingen in alle drie de landen aan niet voor hun plezier te lezen. Zowel in Vlaanderen, in Nederland als in Duitsland, was er een toename te zien ten opzichte van 2009. Het aandeel leerlingen dat 30 minuten of minder per dag las voor hun plezier, was ook overal afgenomen. Daarnaast was het aantal leerlingen dat meer dan 1 uur per dag leest voor zijn plezier in Duitsland licht gedaald, terwijl dit in Nederland en Vlaanderen licht was gestegen.

Er zijn nog andere onderzoeken gedaan naar de verschillen in leesgedrag op basis van thuistaal, migratieachtergrond en geslacht. De thuistaal en migratieachtergrond hebben vrijwel geen invloed op het leesgedrag van leerlingen. Het geslacht heeft echter wel een invloed. Jongens lezen veel minder voor hun plezier.

Verder zijn er nog een heleboel andere onderzoeken gedaan naar het leesgedrag van jongeren, waaruit we kunnen besluiten dat leerlingen minder lezen en er ook minder plezier uithalen dan enkele jaren geleden. We kunnen ook besluiten dat leesvaardigheid en leesplezier met elkaar verbonden zijn. Leerlingen die zichzelf zien als competente lezer, zullen meer leesactiviteiten ondernemen. Uit ander recent onderzoek blijkt ook dat leerlingen die zichzelf zien als zwakke lezer of lezen moeilijk vinden, minder vaak lezen dan leerlingen die lezen makkelijker vinden (Stalpers, 2020). De mate waarin leerlingen moeite ondervinden bij het lezen of in staat zijn teksten te begrijpen, hangt bovendien samen met het leesplezier dat ze ervaren (Houtveen et al., 2019).

Er worden 5 tips besproken om de leesmotivatie bij leerlingen te verhogen;

Lees zelf met passie en intonatie voor. Spreek leerlingen ook aan op hun intonatie wanneer ze voorlezen. Het is veel leuker, spannender en interessanter om naar een verhaal te luisteren dat met veel intonatie is voorgelezen dan naar een monotoon verhaal.
Wijs op signaalwoorden! Veel leerlingen laten deze gewoon vallen omdat ze niet weten wat ze betekenen. Leer de leerlingen wanneer ze welke signaalwoorden moeten gebruiken, zo gaan ze de teksten beter begrijpen.
Leerlingen vrezen dat ze iets niet zullen begrijpen of dat ze iets fout zullen lezen. Ze zijn bang om fouten te maken. Wijs hen erop dat fouten maken niet erg is en ga hier als leerkracht op een positieve manier mee om. Zorg voor een veilig klasklimaat.
Maak de leerlingen erop attent dat de schrijver hen iets wil bijbrengen of wil duidelijk maken. De schrijver wil bijvoorbeeld een leuke gebeurtenis vertellen of een probleem aankaarten. Speel zo verder in op de tekstsoorten en zoek naar de interesses van de leerlingen.
Stel jezelf in de schoenen van de schrijver en kijk door zijn bril. Wat wil hij zeggen, wat wil hij duidelijk maken? Waarom zegt hij iets of waarom juist niet? Zo ga je de teksten beter begrijpen in plaats van te beginnen bij je eigen bevindingen en gedachten.

Enkele feiten op een rijtje

Leesprestaties beginnen al vroeg op de basisschool te dalen.
Op alle onderwijsniveaus daalt de leesvaardigheid.
Leesplezier neemt al vanaf 8 jaar af.
Jongens zijn zwakkere lezers.
In grote steden wordt slechter gelezen.
School kan de grote gelijkmaker zijn.

Bronnenlijst